نواب اربعه؛ ابوالقاسم حسين بن روح نوبختي

سومین نایب خاص حضرت امام زمان حسین بن روح بود که از معتمدان ابوجعفر عمری واز نزدیکان وی در بغداد به شمار می رفت. ابوجعفر با ارجاع مراجعین به حسین بن روح، زمینه جانشینی وی را فراهم آورد ودر واپسین روزهای حیات، به دستور حضرت ولی عصر علیه السلام او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ پس از آن شیعیان برای تحویل اموال به وی رجوع می کردند.1

حسین بن روح از قبیله بنی نوبخت است ومانند دیگر سفرا سال ولادت اش ذکر نشده است. درخشندگی وی از آن وقتی شروع شد که مانند وکیلی برگزیده در املاک محمد عثمان نظارت می کرد واسرار او را به روسای شیعه می رسانید واز یاران خصوصی او به شمار می رفت. از این رو بخاطر خصوصیتی که با محمد بن عثمان داشت وشیعیان هم این خصوصیت را می دانستند در نظر آنان مقامی رفیع پیدا کرده وموثق ومورد اطمینان آنها بود.

در زمان محمد بن عثمان زمینه برای سفارت وی آماده شد. یکی از دوستان اموالی به میزان چهارصد دینار نزد محمد بن عثمان برای امام مهدی علیه السلام آورد. محمد بن عثمان به وی دستور داد که مال را تحویل حسین بن روح دهد. وقتی که شخص مردد می شود، وی تاکید می کند وبه او می گوید مال را به حسین بن روح بده واین دستور امام مهدی علیه السلام است. این جریان دو یا سه سال قبل از مرگ محمد بن عثمان بود.

وقتی محمد بن عثمان در بستر احتضار بود، عده ای از بزرگان شیعه مانند ابوعلی بن همام وابوعبدالله بن محمد کاتب وابوعبدالله الباقاطی وابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی وابوعبدالله بن وجناء ودیگران کنار وی بودند، به او گفتند اگر کاری پیش آمد چه کسی به جای شما است؟ در جواب فرمود این ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر نوبختی، جانشین من وسفیر در بین شما وبین صاحب الامر علیه السلام است، وکیل ومورد وثوق وامین است، در کارهایتان به وی رجوع کنید ودر مهمات به او تکیه واعتماد کنید، من مامور بدین امر شدم وابلاغ نمودم.

از احمد بن متیل که از پیشتازان وبزرگان اصحاب محمد بن عثمان است روایت شده که وقتی مرگ محمدبن عثمان فرارسید، من در بالین او نزدیک سرش نشسته بودم وباوی گفتگو می کردم وحسین بن روح هم کنار پای او نشسته بود، آنگاه به من روکرد وفرمود مامورم به حسین بن روح وصیت کنم، ابن متیل می گوید هنگامی که این را شنیدم من از کنار سرش بلند شده ودست حسین بن روح را گرفته وبجای خود نشاندم وخود رفتم پایین پای آن جناب نشستم. مواردی از این قبیل وجود دارد که بروکالتحسین بن روح صحه می گذارد.

انگیزه این همه تاکید وسفارش های محمد بن عثمان در باره حسین بن روح این است که حسین بن روح مانند دو سفیر اول ودوم، در زمان درخشان ائمه (ع) نبوده است که از توثیق ائمه برخوردار باشد، از این رو محمد بن عثمان به منظور آماده ساختن اذهان برای انتقال سفارت به حسین بن روح نیازمند است که وی را در بین توده های مردمی طرفدار خط مشی ائمه (ع) توثیق کرده، و واگذاری کارها را به وی وتحویل اموال به اورا دوسال یا چندسال قبل از وفات خود به امر امام علیه السلام انجام دهد تا فضا آماده شود.

نکته دیگر که وجود دارد این است که محمد بن عثمان در بغداد حدود ده نفر داشت که کارها را به آنها واگذار می کرد و حسین بن روح هم یکی از آنها بود ولی حسین بن روح از همه آنها خاص تر نبود وبلکه دیگران از وی خاص تر بودند اما همین که نزدیک وفات محمد بن عثمان می شود حسین بن روح از طرف امام به عنوان سفیر انتخاب می شود و وصیت به اومی شود. در واگذاری سفارت ونیابت امام به او دو مصلحت بود:

1- مقام سفارت به دلیل اهمیت وموقعیت خطرناکی که داشت، اشخاصی مخلصی را لازم داشت که اگر امام در زیر دامنش مخفی باشد واو را با قیچی قطعه قطعه کنند که دامن را بالا زند بالا نخواهد زد.

2- بستن راه شبهه برای افرادی که ممکن بود بعدا بگویند که محمد بن عثمان سفارت را به نزدیکترین یاران خود واگذار کرد، که حسین بن روح نزدیکترین وخصوصی ترین افراد با وی نبود تا این شبهه پیش بیاید. افرادی مثل جعفر بن احمدبن متیل وپدرش بسیار بامحمد بن عثمان نزدیک وخصوصی بودند وحتی در اواخر عمر محمد بن عثمان اکثرا با آنها غذا می خورد. ولی سفارت به حسین بن روح واگذار شد واصحاب همه تسلیم شدند وجعفر بن احمد بن متیل کماکان از جمله اصحاب حسین بن روح شدند تا اینکه از دنیا رفت.

حسین بن روح با مرگ محمد بن عثمان در سال 305 هجری سفارت امام زمان علیه السلام را عهده دار شد تا درسال 226 هجری به دیدار حق شتافت. مدت نیابت ایشان حدود 21 سال طول کشیده است.

از آنجایی که دوران نیابت حسین بن روح دوره خفقان واختناق بوده است مواردی بسیاری ایشان تقیه می کرده است که بعضی ها حتی گفته اند کسی نمی فهمید که ایشان سنی بوده است یا شیعه. ایشان از راه تقیه مصالح فراوان را حفظ می نمود.

ونیز محمد بن عثمان در دوران سفارتش حملات مهمی علیه مدعیان دروغین سفارت ونیابت از امام زمان علیه السلام نمود. تا اینکه درسال 326 دار فانی را وداع گفت ودر بغداد به خاک سپرده شد.2

1.رسول جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه علیهم السلام،انتشارات ، قم، چاپ ششم، 1381، ص 581

2.سید محمد صدر، تاریخ غیبت صغری امام مهدی (ع)، مترجم محمد امامی، کیوان اصفهان، اصفهان، 1364، ص 56-58