نواب اربعه؛‌ ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری

دومین نایب خاص حضرت مهدی علیه السلام محمدبن عثمان بود که پس از درگذشت پدرش، حضرت ضمن توقیعی به وی تسلیت گفت وپس از دعای خیر در حقش امور را به او واگذار کردند. او نیز همانند پدرش از نزدیکان وافراد مورد اعتماد امام عسکری بود، چنانکه ضمن روایت آن حضرت چنین آمده: العمری وابنه ثقتان، فما ادیا الیکه فعنی یؤدیان وما قالا لک فعنی یقولان، فاسمع لهما واطعهما فانهما ثقتان المامونان. عمری وپسرش هردو ثقه ومورد اعتمادند. هرچه رسانند از طرف من می رسانند وهرچه گویند از من است. به حرف آنان گوش بده واز آنان پیروی کن که آنان ثقه وامین منند. دستوری از امام عسکری علیه السلام به هیئت یمنی ها وجود دارد که حضرت به آنان فرمود: واشهدوا علی ان عثمان بن سعید وکیلی وان ابنه محمد وکیل ابنی مهدیکم. یعنی شاهد باشید که عثمان بن سعید وکیل من است وفرزندش محمد وکیل فرزندم مهدی شما است. بنا براین علاوه بردستور امام مهدی بروکالت محمد بن عثمان، این فرمایش امام عسکری هم وجود دارد که پیشاپیش سفارت و وکالت وی را اعلام می کند.

علی رغم مخالفت های که از ناحیه برخی غالیان با وی صورت گرفت، بیشتر شیعیان پیروی از او را گردن نهاده وهرگز در عدالت وی تردیدی به خود راه ندادند. او تاسال 305 هجری در قید حیات بود ورابط امام با شیعیان محسوب شده وکنترل وهدایت وکلای آن حضرت در بلاد اسلا را برعهده داشت. در طول مأموریت او توقیعاتی ناظر برتأیید سفارت وی از ناحیه مقدسه صادر گردید.1

در دوران حیات محمد بن عثمان، توقیعات فراوانی در امور مهم، به همان خطی از امام زمان که در زمان عثمان بن سعید صادر می شد، از ناحیه مقدسه بدست وی بیرون می آمد شیعیان در مسائل ومشکلات شان به ایشان مراجعه می نمودند.

چون تاریخ وفات پدر گرامی ایشان معلوم نیست، آغاز سفارت محمد بن عثمان هم معلوم نیست ولی همین اندازه مسلم است که قبل از سال 267 در این پست ومقام بوده است، زیرا ابن هلال کرخی که یکی از منحرفین بوده است، در زمان سفارت وی مورد طعن ولعن قرار گرفته است در حالیکه ابن هلال در 267 مرده است. بدین جهت شروع نیابت خاصه محمد بن عثمان باید قبل از 267 باشد بنا براین می توان چنین گفت که عثمان بن سعید حدود 5 تا 6 سال نیابت خاصه را عهده دار بوده است وفرزندش از 266 تاسال 305 یعنی حدود چهل سال به عنوان نایب خاص امام زمانش بوده است. بنا براین دوران سفارت ونیابت ایشان از همه سفرا طولانی تر بوده است واز این جهت از همه سفرای دیگر نقش مهم تر داشته است.

محمد بن عثمان با اشاره وراهنمایی امام مهدی علیه السلام وقت مرگ خود را می دانست از این رو برای خود قبری حفر کرده وبا چوب ساج پوشش نمود. راوی می گوید از وی پرسیدم چرا قبر را برای خود حفرکردی؟ گفت: هرکس اسباب و وسیله ای دارد، من مامورم کارهای خود را جمع کنم ودوماه بعد از دنیا خواهم رفت.

محمد بن عثمان طبق فرمان آقایش، جانشین خود را (سفیر سوم) حسین بن روح قرار داد ودرسال 304 یا 305 دار فانی را وداع گفت ودر بغداد به خاک سپرده شد.2

1.رسول جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه علیهم السلام،انتشارات ، قم، چاپ ششم، 1381، ص 580

2.سید محمد صدر، تاریخ غیبت صغری امام مهدی (ع)، مترجم محمد امامی، کیوان اصفهان، اصفهان، 1364، ص 50-52