نواب اربعه؛ تمام رابطان غيبت صغري

نواب چهارگانه افرادی هستند که طبق دستور و فرمایش امام مهدی (عج) واسطه بین مردم و حضرت بودند.آنچه در این نوشتار می‌آید، معرفی اجمالی نواب اربعه به ترتیب نیابتشان است.*نایب اولاولین نایب امام عصر (عج)، ابو عمرو عثمان بن سعید العمیر الأسدی است. عثمان بن سعید برای 3 امام نیابت کرده است. یعنی نایب امام علی النقی، امام حسن عسکری و حضرت مهدی (عج)بوده است و نیابش برای امام زمان (عج) از سال 260 هجری آغاز شد و تا 280 قمری ادامه یافت.لقب‌های عثمان بن سعید عبارتند از: عمری، اسدی، عسکری، سمّان و زیّات. از میان این پنج لقب، 3 لقب اول به سبب انتساب وی به قبیله بنی‌اسد و منطقه نظامی سامراء و نسب خانوادگی اوست.اما دو لقب دیگر یعنی سمّان و زیّات به این دلیل بوده است که وی به سبب وحشت از حاکمیت استبداد عباسی به منظور تقیّه و مخفی کردن امر نظارت خویش از جانب حضرت ولی عصر (عج) در ظاهر تجارت روغن می‌کرد و در پوشش روغن‌فروشی به مسؤولیت خطیر سفارت می‌پرداخت و با قرار دادن نامه‌های مردم در ظرف‌های مخصوص حمل آب و پوست‌های مخصوص حمل روغن، به سوی حضرت مهدی (عج) ارسال و جواب اخذ می‌کرد.یکی از افتخارات زندگی عثمان بن سعید این بود که وی در زمان 3 امام معصوم (ع) می‌زیست و آنها را درک کرد و از طرف آن امامان بزرگوار تأیید شده است. عثمان بن سعید تنها 11 سال سن داشت که افتخار خدمت به امام هادی (ع) نصیبش شد.از دیگر افتخارات وی این بود که پس از شهادت امام هادی (ع) وکالت خاص امام حسن عسگری را عهده شد. همچنین پس از تولد امام دوازدهم، امام حسن عسگری به عثمان بن سعید دستور داد تا گوشت و نان بخرد و در میان تهی‌دستان تقسیم کند و تعدادی گوسفند به سلامتی امام مهدی (عج) عقیقه کند.عثمان بن سعید، مورد وثوق و اعتماد 3 امام بزرگوار بوده است و از ناحیه امام هادی (ع)، امام حسن عسگری (ع) و حضرت حجت (عج) در مدج و امانت‌دار بودن و عفیف بودن وی توقیع صادر شده است.امام حسن عسگری (ع) در سخنانش به احمد بن اسحاق، فرموده است: «عمری و پسرش هر دو ثقه و مورد اعتماد هستند، هر آنچه از سوی من برای تو آوردند، تردید مکن که از سوی ما است و هر چه می‌گویند از جانب ما است. بنابراین سخنان آن دو را بشنو و پیروی آنان نما و بدان که هر دو امین و مورد اعتماد هستند.»1*

نایب دوممحمد بن عثمان بن سعید العمری، دومین نایب خاص امام مهدی (عج) است که از سال 280 تا 305 قمری به مدت 25 سال نایب امام عصر (عج) و پل ارتباطی آن حضرت با مردم بود.ابوجعفر عنوان کنیه محمد عثمان بود که با القابی مانند عمری، عسکری و زیّات مورد خطاب قرار می‌گرفت.نایب خاص امام مهدی (عج) بودن، بزرگترین افتخار زندگی محمد بن عثمان است. همچنین این عالم فقیه، مورد توفیق امام حسن عسگری (ع) قرار گرفته و توقیع ناحیه حضرت در وصف او و پدرش صادر شده است. 2

امام مهدی عج در رحلت پدرش «عثمان بن سعید» به محمد بن عثمان تسلیت گفت. 3*نایب سومابوالقاسم حسین بن روح نوبختی، سومین نایب امام عصر (عج) است که پس از وفات محمد بن عثمان در سال 305 قمری به این مقام دست یافت و به مدت 21 سال تا سال 326 قمری راه ارتباط مردم با امام (عج) بود.کنیه حسین بن روح، ابوالقاسم و لقبش نوبختی بود.وی مردی اندیشمند و پرآوازه بود و پیش از آنکه به مقام سومین نایب خاص امام مهدی (عج) منصوب شود مورد اعتماد و وثوق دومین نایب حضرت هم بود و محمد بن عثمان او را رابط میان خودش و بزرگان شیعه قرار داده بود و حسین بن روح دستورات و تصمیمات اهل بیت (ع) و اخبار نهانی آنها را به نقاط مختلف کشور پهناور اسلامی می‌رساند و بزرگان شیعه را خبر می‌کرد.از افتخارات زندگی حسین بن روح باید گفت که وی در زمان خودش دارای شخصیت پرآوازه و معروف بود، چون قبلاً تصدی نیابت خاص محمد بن عثمان را داشت و حتی ناظر املاک محمد بن عثمان بود است و نیز رابط بین محمد بن عثمان و بزرگان شیعه و وکیل از طرف او بود.

همچنین آنقدر مورد احترام و امین مردم بود که اهل سنت نیز او را تکریم می‌کردند. در ضمن باید عنوان کرد که پیش از رحلت دومین نایب خاص، فرمانی از جانب امام عصر (عج) صادر شد که به موجب آن جناب محمد بن عثمان دستور یافت تا حسین بن روح را به جای خویش معرفی کند و او نیز چنین کرد.*نایب چهارمابوالحسن علی محمد سمری، چهارمین نایب خاص امام مهدی (عج) است که در سال 326 قمری و به دنبال وفات حسین بن روح به نیابت انتخاب شد و تا نیمه شعبان سال 329 قمری به مدت 3 سال وظیفه انتقال پیام بین شیعیان و امام زمان (عج) را به عهده داشت.علی بن محمد سمری که کنیه‌اش ابوالحسن بود، شخصیت وارسته توأم با شکوه و عظمت داشت.وی از نظر تقوی دارای موقعیت خاص و فوق‌العاده بود.

از کرامت‌های او این بود که در بغداد خبر از رحلت «ابن باویه قمی» پدر شیخ صدوق که در ری زندگی می‌کرد داد و گفت: «در این ساعت ابن باویه قمی، چشم از جهان فرو بست» گروهی از شیعیان که در حضورش بودند، ماه و روز و ساعتی را که فرموده بود را یادداشت کردند و پس از 17 روز که خبر رحلت ابن بابویه قمی به بغداد رسید، دیدند کاملاً با نوشته آن روز که جناب سمری فرموده بود، تطبیق دارد.نیابت خاص با رحلت او پایان یافت و پس از آن نیابت عامه آغاز شد و همزمان پایان یافتن غیبت صغری شیعه وارد دوران غیبت کبری شد.محل نیابت این چهار تن در بغداد بوده و آنها در همان شهر مدفون شدند و مزارشان در حال حاضر نیز معروف و مشخص است.

1.اصول کافی، جلد 1، صفحه 330 و غیبت طوسی، صفحه 192

2.رجوع شود به توضیح پیشین

3.کمال‌الدین، جلد 2، صفحه 510 و غیبت طوسی، صفحه 2204

منابع: 

غیبت شیخ طوسی، صفحه 227